İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) 2024 Hak İhlalleri Raporu, çatışmalar, işçi cinayetleri, toplumsal cinsiyet temelli şiddet, ırkçı ve ayrımcı saldırılar ile mülteci karşıtlığı gibi nedenlerle en az 6 bin 94 kişinin yaşam hakkının ihlal edildiğini ortaya koydu. Rapora göre 434 kişi ise yaralandı. Ayrıca çocuk iş cinayetleri, gözaltında işkence ve kötü muamele vakaları ile artan ırkçı saldırılar dikkat çekici boyutlara ulaştı.
İHD Dokümantasyon Merkezi’nin hazırladığı rapor, özellikle Kürt meselesi kaynaklı çatışmalar, işçi ölümleri, kadınlar ve LGBTİ+’lara yönelik şiddet, denetimsizlik sonucu meydana gelen kazalar ve mültecilere dönük ayrımcı saldırıların yaşam hakkı ihlallerinin başlıca nedenleri olduğunu gösteriyor.
Çatışma ve operasyonlarda binlerce ölüm
Rapora göre 2024’te askeri operasyonlar ve silahlı çatışmalarda 10’u sivil olmak üzere en az 3 bin 262 kişi yaşamını yitirdi. Hayatını kaybedenlerin:
38’i asker,
1’i korucu,
1.530’u silahlı militan.
Silahlı militan ölümlerinin 39’u Türkiye sınırları içinde, 1.491’i Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) sınırlarında, 1.579’u ise Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki operasyon bölgelerinde meydana geldi. Çatışma ve operasyonlarda 23 asker, 14 sivil, 13 polis olmak üzere en az 50 kişi yaralandı.
Kolluk kaynaklı ihlaller ve korucu saldırıları
Rapora göre polis, jandarma ve özel güvenlik görevlilerinin silah kullanma yetkisini aştığı 15 olayda 9 kişi yaşamını yitirdi. Öte yandan korucuların saldırıları sonucu Bedlîs’te 11, Amed’de 6, Agirî’de 1 kişi olmak üzere toplam 18 kişi yaralandı.
Mülteciler: Sınırda ve gözaltında ölümler
Mültecilere yönelik yaşam hakkı ihlalleri raporda geniş yer buldu:
Ege Denizi’nde en az 11 mülteci hayatını kaybetti.
İran sınırında 1’i çocuk 3 mülteci donarak öldü.
HIV+ tanısı rızası dışında sosyal medyada ifşa edilen Suriye vatandaşı trans kadın M.E.’nin, sınır dışı edildiği Hatay Cilvegözü Kapısı’ndan sonra yaşamını yitirdiği belirtildi.
2024’te gözaltında veya resmi gözetim altında en az 3 kişi yaşamını yitirdi; bunlardan biri Geri Gönderme Merkezi’nde işkence iddiasıyla ölen bir mülteciydi. Serhat Kahyaoğlu’nun ölümüyle ilgili otopside işkence bulguları tespit edilmiş, soruşturma başlatılmıştı.
Cezaevlerinde ölümler
2024’te cezaevlerinde ya da tahliye edilme sürecinin hemen ardından en az 27 kişi yaşamını yitirdi.
Faili meçhul saldırılar arttı
Yıl boyunca 16 faili meçhul saldırı tespit edildi; bu saldırılarda 4 kişi öldü, 9 kişi yaralandı. Ayrıca 7 siyasi parti bürosu ve 2 gazete bürosu faili meçhul saldırıların hedefi oldu; 3 tehdit olayı kaydedildi.
Devlet ihmali ve kazalar
Devletin hata ve ihmalleri sonucu meydana gelen en az 64 olayda, 12’si çocuk 128 kişi hayatını kaybetti. Ayrıca resmi araçların karıştığı kazalarda en az 7 kişi öldü.
Irkçı saldırılar: 14 ölüm, yüzlerce hedef
Raporda 2024 yılında basına yansıyan 106 ırkçı, ayrımcı ve nefret içerikli saldırı kaydedildi; bu saldırılarda en az 14 kişi yaşamını yitirdi.
Hedef alınan gruplar arasında:
Müslüman olmayan inanç grupları (3 saldırı),
Aleviler (1 saldırı),
Kürtler (en az 38 saldırı) yer aldı.
2024’te en az 103 çocuk yaşam hakkı ihlalleri nedeniyle öldü.
Kadın cinayetleri, işçi ölümleri ve çocuk iş cinayetleri
Rapora göre:
378 kadın katledildi.
1.897 işçi cinayeti yaşandı.
En az 71 çocuk iş cinayetlerinde öldü; bunların 22’si 14 yaş altıydı.
İş cinayetlerinde ölen 94 kişinin mülteci olduğu tespit edildi.
Moto kuryelikteki ağır çalışma koşulları da ölümleri artırdı; yıl içinde en az 64 moto kurye hayatını kaybetti.
Toplantı ve gösterilerde işkence ve kötü muamele
2024’te kolluk kuvvetlerinin müdahale ettiği en az 191 barışçıl toplantı ve gösteride:
27’si çocuk, 46’sı gazeteci olmak üzere 2.651 kişi gözaltına alınırken işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
Diğer tespitler:
Resmi gözaltı yerlerinde 14’ü çocuk, 15’i gazeteci, 101’i mülteci olmak üzere en az 501 kişi işkence ve kötü muamele gördü.
Resmi olmayan gözaltı yerlerinde 31’i çocuk, 1’i engelli olmak üzere 102 kişi işkenceye maruz kaldı.
Newroz kutlamalarında 65’i çocuk en az 613 kişi gözaltına alındı, 8 kişi tutuklandı.
1 Mayıs etkinliklerinde Türkiye genelinde 268 kişi gözaltına alındı; 49’u tutuklandı.
Onur Ayı kapsamındaki barışçıl etkinliklerde 23 kişi gözaltına alındı.