İran’da ahlak polisinin “başörtüsü” takmadığı gerekçesiyle gözaltına almasının ardından işkenceye maruz kalan ve hayatını kaybeden Jîna Mahsa Amini’nin ölümünün üzerinden üç yıl geçti.
Uluslararası Af Örgütü ve Birleşmiş Milletler’in fact-finding (gerçeği araştıran) misyonları, görsel-işitsel kanıtlar, tanık ifadeleri ve raporlar doğrultusunda Amini’nin gözaltında fiziksel şiddet gördüğünü ve bu şiddetin ölümüne sebep olduğunu tespit etmiş durumda.
Amini’nin ölümü sonrası İran’da kadınların başörtüsü karşıtı eylemleri uzun süre dünya gündemini meşgul etti. Hükümetin “ahlak polislerinin yetkilerini kısıtlayacağı” açıklamasına rağmen, baskılar artarak devam etti. Tıpkı Türkiye’de olduğu gibi İran’da kadınlar da sokakları terk etmedi ve seslerini sosyal medya üzerinden tüm dünyaya duyurdu.
Norveç merkezli İran İnsan Hakları Örgütü’nün verilerine göre, aylara yayılan protestolarda 537 kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi gözaltına alındı. İran medyası ise yaklaşık 70 güvenlik görevlisinin yaşamını yitirdiğini bildirdi.
Uluslararası Raporlar ve Belgeler
2022 Raporları: Af Örgütü, İran yönetiminin protestoları “her ne pahasına olursa olsun bastırmayı” planladığını, Silahlı Kuvvetler Genel Merkezi’nin komutanlara “protestoculara acımasızca müdahale etme” talimatı verdiğini ortaya koydu.
2024 Analizleri: İşlenen ağır ihlallerin sistematik cezasızlık altında gerçekleştiği, zorunlu başörtüsünün daha sert yöntemlerle dayatıldığı raporlandı. Yaya devriyeler, polis minibüsleri ve araç kontrolleri genişletildi.
Nur Planı ve Yasa Girişimleri: 2024’te polis, ülke çapında zorunlu başörtüsü denetimi için “Nur Planı”nı devreye aldı; işyerlerine, trafikte kadın sürücülere ve kamusal alanlara yönelik yaptırımlar uygulandı. “Aileyi Destekleme: İffet ve Başörtüsü Kültürünün Teşviki” yasa girişimi ile idari ve cezai yaptırımlar ağırlaştırıldı.
Artan İnfazlar ve Hak İhlalleri
2024’te İran, 900’ün üzerinde infaz gerçekleştirdi; bunlar arasında 2022 protestolarıyla ilişkili dosyalar da bulunuyor. Hızlı yargılama, zorla itiraf ve kapalı duruşmalar, infazların siyasi baskı aracı olarak kullanılmasına yol açıyor.
22 Temmuz 2024’te Mazenderan’da Arezou Badri isimli kadın, polis müdahalesi sırasında vurularak ağır yaralandı ve felç kaldı.
Cezasızlık ve Devam Eden Baskılar
Af Örgütü, 2022’den bu yana İranlı yetkililer hakkında uluslararası bağımsız bir soruşturma mekanizması kurulması ve evrensel yargı yetkisi kapsamında soruşturma açılması çağrısını tekrarlıyor. Amini’nin ölümünden sonra kadınlar ve çocuklar üzerindeki baskı artarken, zorunlu başörtüsü yasaları daha sert uygulanıyor ve hak ihlallerinde cezasızlık sürüyor.
Kadınlar tüm bu baskılara rağmen sokakları terk etmiyor; “Jin, Jiyan, Azadî” sloganı hâlâ yükselmeye devam ediyor.
