Koronavirüsün etkileri yalnızca enfekte olunan dönemde değil, iyileştikten sonra da görülebiliyor. Post-Covid (Covid sonrası) ya da Long-Covid (Uzun Covid) adı verilen bu durum salgının son döneminde ön plana çıkan başlıklar arasında yer alıyor. Hastalığı atlatan bazı kişilerde haftalar ve hatta aylar sonra dahi semptomlar görülebiliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) derlediği verilere göre Covid pozitif olan her on kişiden birinde semptomlar, 12 hafta veya daha uzun bir süre gözleniyor. Bunlar arasında başlıca öksürük, nefes darlığı, baş, göğüs ve kas ağrıları, koku alamama, yorgunluk, depresyon ve cilt sorunları yer alıyor. Uzun Covid hastalığı hafif atlatanlarda da görülebiliyor. "Yürürken nefes nefese kalmaya başladım" İstanbul’da yaşayan 56 yaşındaki Aret Mıgırdiçoğlu koronavirüs sonrası semptom gösteren çok sayıda insandan biri. Mıgırdiçoğlu virüse Mart ayının sonunda yakalandı. Teşhisten birkaç gün sonra öksürüklerinin artması üzerine hastaneye başvurdu ve yaklaşık bir hafta servis bölümünde yattı. Hafif bir hastalık sürecinin ardından test sonucu negatif çıkınca evine döndü. Fakat asıl şikayetleri bu noktada başladı. Mıgırdiçoğlu ilk olarak yorgunluğun baş gösterdiğini belirtiyor: "Normalde iş çıkışlarında 1 saat yürürdüm, herhangi bir problem olmazdı. Ancak koronavirüsten sonra 40-45 dakika yürümeye çalıştığımda nefes nefese kalmaya başladım. Merdiven çıkarken yorulduğumu fark ettim." "Zona teşhisi kondu" Mıgırdiçoğlu’nun şikayetleri bununla sınırlı kalmadı. Hastalığı atlattıktan yaklaşık bir ay sonra, Mayıs ayında sırt bölgesinde kırmızılıklara rastladı. Acil servise gittiğinde bir cilt hastalığı olan zona teşhisi kondu. Ardından iki üç gün boyunca çok şiddetli ağrılar yaşadı: "Cildiye randevusu aldım ve gittiğimde 'Beni yatırın' dedim. Olacak gibi bir ağrı değildi. Bir hafta on gün içerisinde görüntü olarak tedaviye cevap verdim ama içeride ağrılarım devam ediyordu." "Doktorlar hemfikir olamadı" Aret Mıgırdiçoğlu daha sonra sırasıyla dahiliye, nöroloji ve algoloji, yani ağrı uzmanlarına göründü. Çeşitli ilaçlar aldı ve toplam iki ayı aşkın bir süre evinde dinlenmek zorunda kaldı. Doktorların kendi sağlık durumu hakkında farklı görüşlere sahip olduğunu kaydeden Mıgırdiçoğlu, bazı uzmanların yaşadıklarını, semptomları nedeniyle koronavirüsle ilişkilendirdiğini, bazılarının ise virüsten bağımsız olduğunu söylediğini belirtiyor. Şimdi ise durumu daha iyi. "Covid sonrası enfeksiyon hastalıkları görülebilir" Göğüs Hastalıkları Uzmanı ve Türk Tabipleri Birliği (TTB) Pandemi Çalışma Grubu üyesi Dr. Levent Akyıldız, hastalık sonrasında vücut direnci azaldığı için zona gibi enfeksiyon hastalıklarının görülebileceğini kaydetti. Gözlediği hastalar arasında uyku bozukluğu, baş dönmesi, stres gibi semptomlara rastlasa da en çok öksürük ve nefes darlığı şikayetleriyle gelindiğini aktaran Dr. Akyıldız, benzer şekilde güçlü semptomlara grip sonrasında fazla rastlanmadığını ifade etti. "Normal hayata dönebilmek önemli" Akyıldız koronavirüs sonrası semptom yaşayanlarla ilgili şu bilgileri aktardı: "Hastalığın önemli bir bölümünde hastalıkla ilgili stres hali çok egemen oluyor. Kişinin gündelik hayatını etkileyecek düzeyde kaygılanmalar gözleyebiliyoruz. Bu kaygı hali bir çeşit kendini doğrulayan kehanet gibi kişinin solunumsal iş yükünü, gündelik yaşama algısını önemli ölçüde değiştiren bir perspektif değişikliğine yol açıyor" Akyıldız bu nedenle kişilerin rutin hayatlarına geri dönmesi yönünde tavsiyelerde bulunuyor: "Olağan yaşam tarzına yakın bir işleyişi gündelik hayata egemen kılabilmek çok önemli. Yürüyüş, egzersiz kıymetli şeyler. Bol sıvı tüketmek, uyku ve istirahatleri düzenlemek, kademeli bir normalleşme geçişi için yapılabilecek şeyler." "Yolun başındayız" DSÖ de, Dr. Levent Akyıldız da koronavirüs sonrası semptomlarla ilgili henüz yolun başında olunduğuna dikkat çekiyor. İlgili açıklamalarda konuyla ilgili araştırmaların sürdüğüne, bugün vahim gözüken semptomların gelecekte gerileyebileceğine ya da bugün ortaya çıkmayan bir semptoma gelecekte rastlanabileceğine vurgu yapılıyor. Türkiye’de geçtiğimiz aylarda bazı hastanelerde Uzun Covid poliklinikleri açıldı. Hastalar bu polikliniklere şikayetlerini bildirdikten sonra ilgili branşlara yönlendiriliyor. Veri paylaşımı yapılmıyor Ancak "Türkiye’de kaç kişi Uzun Covid semptomları yaşıyor? " ya da "Yaşayanlarda hangi semptomlar görülüyor? " sorularına yanıt verebilmek mümkün değil. Akyıldız bu konuda Sağlık Bakanlığı'nın tutumunu eleştirdi: "Bunlar aslında Bakanlığın elinde o ya da bu şekilde mevcut, ama bu konuda da maalesef yeterince şeffaf bir süreç yönetmediğimizi, eldeki malzemenin durumu tespit edebilmek için olayın paydaşlarıyla paylaşılmadığını ifade edelim."