Akıllı telefonlardan savaş teknolojisine kadar her alanda kullanılan nadir toprak elementleri (NTE), enerji ve savunma sanayisinin kalbinde yer alıyor. Türkiye, Eskişehir’deki 694 milyon tonluk dev rezervle dünyanın en büyük ikinci kaynağına sahip.
Eskişehir’deki dev rezerv
Enerji Bakanlığı verilerine göre, Beylikova ve Sivrihisar arasında yer alan sahada 694 milyon ton nadir toprak elementi bulunuyor.
BBC Türkçe’nin aktardığına göre, burası Çin’deki 800 milyon tonluk Bayan Obo sahasından sonra dünyanın en büyük ikinci rezervi konumunda.
Bu stratejik cevherler; enerji, savunma ve teknoloji sektörlerinde kritik rol oynuyor.
Türkiye, sahadaki cevherlerin işlenmesi için Çin ile iş birliği yapıyor.
Ankara ve Pekin, Ekim 2024’te “Doğal Kaynaklar ve Madencilik Alanlarında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı” imzaladı.
Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, anlaşmanın “özellikle kritik minerallerde Türkiye’de ortak çalışma” hedeflediğini duyurdu.
70 yıllık geçmiş, yeni dönem
Eskişehir’deki rezervin tarihi 1950’lere dayanıyor.
Rezervin büyüklüğü, 2010’larda yapılan sondaj ve analizler sonucunda ortaya çıktı.
Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), 2023’te Eti Maden’e sahada zenginleştirme ve depolama tesisleri kurma lisansı verdi.
NDK’ya göre bu tesislerde açık işletme yöntemiyle cevher çıkarılacak, ardından hidrometalürji prosesleriyle NTE, barit, florit ve toryum üretilecek.
Toryumun radyoaktif özellik taşıdığı da vurgulanıyor.
18 Nisan 2023’te bir pilot tesis açıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ilk etapta 1.200 ton cevher işleneceğini, ardından yıllık 570 bin ton kapasiteli endüstriyel tesisin kurulacağını açıkladı.
Bu hedef, sonraki açıklamalarda da sık sık tekrarlandı.
Nadir elementler neden önemli?
“Nadir toprak elementleri”, modern teknolojinin görünmez kahramanları olarak biliniyor.
Skandiyum’dan Lutesyum’a kadar 17 elementten oluşan bu grup, akıllı telefonlardan savunma sistemlerine kadar geniş bir kullanım alanına sahip.
Ancak bu elementler genellikle radyoaktif minerallerle birlikte bulunduğu için çıkarma işlemi zor, pahalı ve çevresel olarak riskli.
Çin, hem rezerv hem de üretim alanında dünya lideri.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun 2025 raporuna göre Çin’i Brezilya, Hindistan, Avustralya ve Rusya izliyor.
Dünya genelindeki NTE madenciliğinin yüzde 70’i, işleme faaliyetlerinin ise yüzde 90’ı Çin’de gerçekleşiyor.
Bu da ülkeleri Çin’e bağımlı hale getiriyor.
ABD neden devreye girdi?
Son haftalarda Türkiye’nin ABD ile NTE görüşmeleri yaptığı iddiaları gündeme geldi.
Sözcü, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Donald Trump’ın 25 Eylül’deki Beyaz Saray görüşmesinde Beylikova rezervinin gündeme geleceğini yazdı.
Zirvede enerji işbirliği konuşuldu ancak NTE’lere dair resmi açıklama yapılmadı.
Bloomberg, Türkiye’nin Rusya ve Çin ile görüşmelerde ilerleme kaydedemediğini, bu nedenle ABD ile müzakerelere başladığını bildirdi.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel ise 7 Ekim’de yaptığı açıklamada,
“Nadir elementler Türkiye’nin geleceğidir, Trump’a verilemez. Sahip çıkalım, sattırmayalım, gençlerimizin geleceğini kurtaralım,”
diyerek hükümeti eleştirdi.