Elazığ depremi sonrası Türkiye Psikiyatri Derneği, "Afet sonrası erken dönemde ruhsal müdahale rehberi" hazırladı. Rehberde, “Sıradan bir korkudan çok bir dehşet duygusu yaşanıldığı” vurgulandı ve depremzedelere ve sağlık çalışanlarına ortaya çıkabilecek ruhsal sıkıntılar ve bunlarla başa çıkma konusunda uyarılar yer aldı. Depremin hemen ardından; Aşırı korku Ne yaptığını bilmez halde hissetme Duyguları hissedememe Tepki verememe Bulunduğu ortamı ya da durumu tam algılayamama Otomatik hareket etme gibi haller yaşanabileceği ifade edildi. Deprem sonrası ruh sağlığı Rehberdeki bilgiler şöyle; 1. Yakınlarınızı yitirdiğinizi gördüğünüzde ya da öğrendiğinizde şunları yaşamış olabilirsiniz; Yakınlarınızın kaybına ani ve şiddetli tepki gösterme Hiç tepki göstermeden donakalma Ağlayamama, üzüntüsünü hissedememe ya da ifade edememe Yakınlarının öldüğünü kabul etmeme, inkar etme 2. Depremin üstünden bir haftadan çok zaman geçmiş olduğu halde şu yakınmalarınız olabilir; Aşırı korku, çaresizlik ve dehşete düşme Şok, duygularınızı hissedememe, tepkisizlik, ağlayamama 3. Deprem olayını sürekli yaşamak; Deprem anlarını tekrar tekrar hatırlayabilir, yaşananlarla ilgili rüyalar görebilir, olay sanki yeniden oluyormuş gibi hissedebilirsiniz. 4. Deprem olayını hatırlatan yerlerden ya da durumlardan kaçınmak; Olayı hatırlayamayabilir, depremin olduğu eve giremez, insanlardan uzaklaşır, olayla ilgili konuşmayı istemeyebilirsiniz. 5. Aşırı gerginlik belirtileri; Uykusuzluk, sinirlilik, aşırı irkilme, çarpıntı, titreme, nefes almakta zorluk yaşayabilirsiniz. Geleceğinizin kalmadığı duygusuna kapılabilirsiniz. Yakınlarınızın ölmesi ile ilgili olarak kendinizi suçlu hissedebilirsiniz. Yaşadıklarınız karşısında kendinizi çaresiz, hiçbir şey yapamayacak durumda hissedebilirsiniz. Deprem yaşamış kişilerde tüm bu belirtilerin görülmesi normaldir. Doğaldır. Ancak bu yakınmalar azalmıyorsa, yaşamınızı güçleştiriyorsa, baş etmede zorlanıyorsanız bölgedeki size yardımcı olmaya hazır ruh sağlığı uzmanlarına ya da ruh sağlığı uzmanı bulunan sağlık merkezlerine başvurmalısınız. 6. Yaşadığınız olayı konuşmaktan kaçınmayın. Duygularınızı, üzüntünüzü bastırmaya çalışmayın. Bu olayla ilgili duygu ve düşüncelerinizi çevrenizdekiler ile paylaşın. Yaşamın anlamını düşünün ve geleceğe yönelik planlar yapmaya çalışın. Deprem sonrası çocuklar Deprem sonrası çocuklar; * Aşırı korku, çaresizlik hissedebilir. * Çevresinde olup bitenleri algılayamayabilir. * Konuşmama ya da duygusal tepkilerinde azalma, donukluk, dalgınlık gözlenebilir. Bunun tam tersine olaya ilgisiz davranma, oyun oynama, şarkı söyleme gibi davranışlar görülebilir. Çocuklar için her iki tür tepki de olası ve doğaldır. * Deprem sırasında ve sonrasında olanları hatırlamayabilir. * Deprem anını sanki yeniden yaşıyor gibi olabilir (korkma, bağırma, titreme, çarpıntı). * Yalnız kalmaktan, kapalı yerlerden, karanlıktan korkabilir. * Uykusuzluk, korkulu rüyalar görme,ani seslerden irkilme olabilir. * Yaşından küçük bir çocukmuş gibi davranabilir (anne babadan ayrılamama, altını ıslatma, ısrarcılık ve inatçılık) * Bulantı, karın ve baş ağrısı, sık tuvalete gitme, iştahsızlık görülebilir. Neler yapılmalı? Çocuklara yardımcı olabilmenin ilk koşulu ailenin duruma hakim, sakin, güven verici, tutarlı bir tutum içinde olması gerekir. Aileler, çocuklarını yanlarından uzaklaştırmamalı, beslenme, barınma, ilgi gereksinimlerini doğrudan karşılamalı. Çocuklarınızın sizin yakınlığınıza her zamankinden daha çok ihtiyacı olduğunu unutmayın (bedensel yakınlığı, elini tutmayı, sarılmayı ihmal etmeyin). Bu yakınlığı da aşırı bir koruyuculuğa dönüştürmeden sürdürmelisiniz. Deprem sırasında ve sonrasında yaşadıklarını anlatması yönünde ona destek verin, anlatmaya yüreklendirin. Korku, kızgınlık gibi duygularını ifade etmelerine izin verin hatta yüreklendirin, ağlamalarını önlemeyin, tekrarlayan sorularına yanıt verin. Yaşadıklarının son derece doğal olduğunu, bir hastalık olmadığını anlatın. Çocuklarınızı rahatlatmak için “Geçti.” ya da “Bir şey olmaz” demek yerine olası depremlerde yapması gerekenler konusunda bilgi verin. Çocuklarınızın yanında depremle ilgili konuları konuşmaktan kaçınmayın. Çok fazla etkilenen, davranış değişiklikleri azalmayıp süren ya da gittikçe artan çocukları, en yakın Ruh Sağlığı Uzmanına, gerekiyorsa Çocuk Ruh Sağlığı Uzmanına götürmek gerekiyor.