Enerji üretimi gerekçesiyle zeytinlik alanlarda madencilik faaliyetlerine izin veren yasa teklifi, tüm itirazlara rağmen Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kabul edilerek yasalaştı.
Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) tarafından hazırlanan ve “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” adıyla 17 Temmuz’da Meclis gündemine gelen düzenleme, 21 maddeden oluşuyor. Oylamada 454 milletvekilinden 255’i kabul, 199’u ret oyu verdi. En çok tepki çeken 11. Madde, zeytinlik alanlarda madenciliğin önünü açıyor.
Tartışmaların odağındaki 11. madde
Yasanın 11. Maddesi, elektrik üretimi amacıyla yürütülecek madencilik faaliyetlerinin “doğayla uyumlu” şekilde zeytinliklerde yapılabileceğini öngörüyor. Ayrıca taşınmazları kamulaştırılan yurttaşların zeytinlikleri madencilik şirketlerine kiralanabilecek.
Muhalefetin “Süper İzin” olarak nitelendirdiği bu maddeye göre, zeytin ağaçları taşınabilecek ya da yerine yenileri dikilecek. Ancak uzmanlara göre bu durum, ekosistemin bütünlüğünü bozabilir ve ağaçların verimliliği geri kazanılamayabilir.
Tepkiler üzerine maddenin metni değiştirildi. Kabul edilen önergeyle, taşınan ya da taşınamayan zeytin ağacı sayısının en az iki katı kadar yeni zeytin sahası kurulması zorunlu hale getirildi. Fakat uzmanlar, bu büyüklükte uygun arazilerin bulunmasının zor olduğu görüşünde.
ÇED süreci kısaltılıyor, ormanlar bedelsiz iullanıma açılıyor
Yasayla birlikte çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreçlerinde kurumların üç ay içinde görüş bildirmemesi halinde onay verdikleri kabul edilecek. Bu “otomatik onay” mekanizması, çevresel denetimi zayıflatacağı gerekçesiyle eleştiriliyor.
Ayrıca, devlet ormanlarında madencilik faaliyetleri için bedelsiz izin verilecek. Bu izinler yalnızca arama değil, işletme faaliyetlerini de kapsıyor. CHP’li Orhan Sarıbal bu düzenlemeyi “Orman Kanunu’na açık aykırılık” olarak tanımlıyor.
Kömüre dayalı enerji politikası ve ithalat gerçeği
Yasa değişikliğinin gerekçesi olarak “enerji arz güvenliği” ve “ithalata bağımlılığın azaltılması” gösteriliyor. Ancak Enerji düşünce kuruluşu Ember’e göre Türkiye’de kömürden elektrik üretimi 2023’te yüzde 36,6’yı buldu. Aynı yıl, bu üretim 118 milyon ton karbon salımına yol açtı.
İthal kömür kullanımı ise hızla artıyor. 2023’te Türkiye’nin kömür ithalatının yüzde 73’ü Rusya’dan yapıldı. Son 10 yılda kurulan 8,6 GW’lık kömürlü termik santralin 6,4 GW’ı ithal kömürle çalışıyor.
Meclis’te gerilim, sokakta direniş
18 Temmuz gecesi Meclis Genel Kurulu’nda yasa görüşmeleri sırasında tansiyon yükseldi. CHP’li milletvekillerinin kürsü işgaliyle başlayan protestoya AK Parti sıralarından fiziksel müdahale geldi. DEM Partili Perihan Koca’nın yaşananları cep telefonuyla kaydetmesi üzerine, AK Parti’li bir Milletvekili Koca’nın üzerine yürüdü. Arbede sonrası oturuma ara verildi.
Yasa teklifine karşı tepkiler yalnızca Meclis’le sınırlı değil. Türkiye’nin farklı kentlerinden gelen çevre örgütleri ve köylü yurttaşlar Ankara’da eylemler düzenliyor. Bazı eylemciler seslerini duyurmak için açlık grevine başladı.
Muhalefet AYM yolunda
Muhalefet partileri, yasayı Anayasa Mahkemesi’ne götürmeye hazırlanıyor. CHP’li Sarıbal, düzenlemenin Anayasa’nın 45. Maddesinde yer alan “Tarım arazileri ile çayır ve meraların korunması” ilkesine aykırı olduğunu savunuyor.
Sarıbal, “Zeytin katliamı, mera kıyımı, orman yağmasıyla geleceğimizi yok edecekler. Halkı yerinden edecekler. Bu sürecin hem Meclis’te hem sahada takipçisi olacağız” açıklamasını yaptı.
Zeytin Ağaçları Taşınabilir mi?
Zeytin ağaçlarının taşınabilirliği kamuoyunda ayrı bir tartışma konusu oldu. Yerbilimci Celal Şengör, zeytinlerin bilimsel yöntemlerle taşınabileceğini savundu. Uzmanlar ise bu işlemin çok dikkatli ve yerel koşullara uygun yapılması gerektiğini, aksi halde ağaçların verim kaybı yaşayacağını belirtiyor.