Yaklaşık 700 yıl önce Avrupa’yı kasıp kavuran veba salgını, tarihe “Kara Ölüm” olarak geçmişti. Ağaç gövdelerindeki halkalarda korunan izler, söz konusu patlamanın iklimde ciddi şoklara yol açtığını ve bu durumun Ortaçağ Avrupa’sında hastalığın yayılmasına giden zinciri başlattığını gösteriyor.
Araştırmaya göre patlamadan yükselen kül ve gazlar, güneşi kısmen engelleyerek hava sıcaklıklarını birkaç yıl boyunca keskin biçimde düşürdü. Akdeniz’de tarım verimsizleşirken, İtalyan şehir devletleri kıtlığı önlemek için Karadeniz çevresinden yoğun şekilde tahıl ithal etmeye başladı. Bu ticaret rotası, vebayı taşıyan pirelerin Avrupa’ya taşınması için elverişli koşulları yarattı.
Uzmanlara göre iklim şoku, kıtlık ve yoğun ticaret ağlarının birleşimi, günümüzün daha sıcak ve küreselleşmiş dünyasında hastalıkların nasıl ortaya çıkıp hızla yayılabileceğine dair önemli bir örnek sunuyor.
Cambridge Üniversitesi’nden Dr. Ulf Büntgen, “Vebanın yayılmasına katkıda bulunan faktörlerin aynı anda ortaya çıkması nadir olsa da, küreselleşen dünyada iklim değişikliği altında zoonotik hastalıkların pandemiye dönüşme olasılığı artıyor” diyor. Büntgen, Covid-19 deneyimlerinin bu durumu daha da önemli kıldığını vurguluyor.
Kara Ölüm, 1348-49 yıllarında Avrupa’da nüfusun neredeyse yarısını yok etti. Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu hastalık, sıçanlar ve pireler gibi kemirgenler aracılığıyla yayılıyordu. Salgının Orta Asya'da başladığı ve ticaret yoluyla geniş coğrafyalara ulaştığı düşünülüyor.
Cambridge Üniversitesi ile Leipzig’deki Leibniz Doğu Avrupa Tarih ve Kültür Enstitüsü (GWZO) araştırmacıları, salgının Avrupa’ya ulaşmasına yol açan olayların sıralamasını yeniden kurarak önemli bir boşluğu doldurdu. Ağaç halkaları ve buz çekirdeklerinden elde edilen ipuçları, 1345 civarındaki volkanik faaliyetin birkaç yıl süren sert sıcaklık düşüşlerine neden olduğunu ortaya koyuyor.
GWZO’dan ortaçağ iklimi ve epidemiyoloji tarihçisi Dr. Martin Bauch, bu iklim şokunun, Akdeniz-Karadeniz hattındaki güçlü ticaret ağlarıyla birleşerek hastalığın yayılması için elverişli bir ortam oluşturduğunu belirtiyor:
“İtalyan şehir devletleri, uzun mesafeli ticaret sayesinde etkili bir gıda tedarik sistemi kurmuştu. Ancak bu sistem, istemeden çok daha büyük bir felakete kapı araladı.”
Araştırma sonuçları, Communications Earth & Environment dergisinde yayımlandı.