Toplumsal Araştırmalar Etki Merkezi(TEAM) seçmen grupları arasındaki fark ve benzerliklere yönelik verilerini inceleyerek AK Parti’nin seçmen kaybının niceliğini ve yönünü anlamayı, yeni parti girişimlerine seçmen desteği hakkında beliren işaretleri görmeyi ve tartışmalarda öne çıkan İYİ Parti seçmeninin demografik profilini, kültürel ve siyasal tutumlarını ve yakın gelecekteki muhtemel tercihlerini anlamayı hedeflediği araştırma çarpıcı sonuçlar ortaya koyuyor. Araştırmanın giriş bölümünde yapılan değerlendirmede; '31 Mart yerel seçimleri ve özellikle 23 Haziran’da tekrarlanan İstanbul seçimi bu kabulü sarstı. Kimlikler ekseninde oluşan ve aralarında geçişlilik olmayacağı varsayılan oy havuzlarının duvarları inceldi ve aralarında oy sızmaları yaşanmaya başladı. Yerel seçimlere bakarak bu geçişliliğin geniş koridorlarda olduğu söylenemez. Geçişlilik hala oldukça sınırlı. Ancak daha geniş seçmen gruplarının tercihlerinde değişimler olabileceği de anlaşılıyor. Bunu gösteren en önemli iki işaretten biri AK Parti’den kopan oyların diğer partilere dağılması oldu. İkinci işaret ise kendi geleneksel seçmeninin dışından oy alamayacağı varsayılan CHP’nin HDP ve İYİ Parti’den hatırı sayılı oyu kendine getirmesi ve hatta AK Parti ve MHP seçmeninin bir kısmı için de tercih edilebilir hale gelmesi oldu. Yerel seçimlerde AK Parti ilk kez kendi seçmeninin dışına seslenemezken ve memnuniyetsiz seçmenin kopuşunu durdurmaya çalışırken CHP kendi oyunu koruduğu gibi geleneksel seçmen grubunun oldukça dışından da oy almayı başardı' denilirken, 'Yerel seçimlerde ortaya çıkan seçmenlerin oy davranışını değiştirme eğilimi genel seçimlerde de devam eder mi?' ve 'hangi partilerin seçmenlerinin partilerini terk edip başka partilere yöneleceği' sorularının cevabı aranıyor. CUMHUR İTTİFAKI GERİLİYOR AMA ÇÖKÜŞTE DEĞİL! 24 Haziran 2018 seçim sonuçlarına göre Cumhur İttifakının %53,66 olan oy oranı, TEAM verilerine göre Ocak 2019’da %51’e gerilemişti. Yerel seçimler sonrası bu oy oranı %49’ların da altına indi. Ağustos ve Eylül aylarında farklı kamuoyu şirketlerinin açıkladıkları sonuçların ortalamalarına bakıldığında ise düşüşün devam ettiği görülüyor. AK Parti oylarında düşüş olduğu genel kabul. Fakat Cumhur ittifakının oy toplamı konusunda sonuçlar çelişkili. Benzer şekilde CHP oy oranları da %23 ile %31 arasında çeşitleniyor. ERDOĞAN’A BAĞLILIK AZALIYOR! AK Parti’deki gerileme ile aynı oranda olmasa da Erdoğan’a bağlılık da düşüyor. Ada Araştırma sonuçlarına göre Erdoğan’ın önümüzdeki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde alabileceği potansiyel oy %39,1. TEAM’in Haziran verilerine göre, Erdoğan’ın itibarı %41’de kalıyor. Bir başka veri de benzer nitelikte: Metropoll araştırmanın sonuçlarına göre Erdoğan’a görev onayı verenlerin oranı 2018 Ağustos’ta %53,1 iken, 2019 Ağustos’ta %44,0’e geriledi. Metropoll’e göre en büyük değişim MHP seçmeninde. Bir yıl önce MHP seçmeninde %84,1 olan Erdoğan desteği, %36,3’e gerilemiş durumda. Benzer şekilde PİAR araştırma sonuçlarına göre de MHP’lilerin %35,9’u bugün Cumhurbaşkanlığı seçimi olsa Erdoğan’a kesinlikle oy vermezdim derken, yalnızca yalnız %32,1’i kesinlikle oy verirdim diyor. İYİ PARTİYE OY VEREN SEÇMEN NE KADAR İYİ PARTİLİ ? 24 Haziran 2018 genel seçimlerinde İYİ Parti’ye oy verdiğini belirten seçmenlerin yaklaşık %40’ının 90’lı yıllarda MHP ve BBP’ye oy verdiği, %32’sinin CHP, DSP ve SHP’yi tercih ettiği, %20’sinin merkez sağ partilere oy verdiği görülüyor. Yaklaşık %10’unun ise oylarını dindar-muhafazakâr partiler lehine kullanmış olduğu anlaşılıyor. İYİ PARTİ SEÇMENİ “BAŞKA BİR PARTİYE OY VERMEM GEREKİRSE CHP’YE YÖNELİRİM” DİYOR Öte yandan İYİ Parti seçmenine bugün yapılacak bir seçimde oyunu İYİ Parti’ye değil de başka bir partiye verecek olsa tercihinin ne olacağı sorusu yöneltildiğinde, yaklaşık %43’ünün CHP, %21’inin MHP’yi tercih edeceği yanıtı alınıyor. Son genel seçimlerde oyunu İYİ Parti’ye veren seçmenlerin %15’i, oy vermiş olmalarına karşın birinci tercihlerinin İYİ Parti olmadığını söylüyor. Bu kesimin önemli bir kısmı önümüzdeki seçimlerde CHP’yi tercih edeceğini belirtiyor ve CHP tercihi İYİ Parti seçmenleri arasında %48’e kadar ulaşıyor. Bu iki veri İYİ Parti seçmeninin önemli bir kısmının geçmişte MHP’ye yönelmemiş olduğunu ve yeni bir seçimde ikinci tercihinin Cumhur İttifakı partileri olmayabileceğini gösteriyor OY VERİLEN PARTİYE BAĞLILIKLAR GÜÇLÜ DEĞİL, EN ZAYIF BAĞLAR İSE İYİ PARTİ İLE SEÇMENİ ARASINDA Seçmenlerin oy verdikleri partilerle bağlarının ne kadar kuvvetli olduğuna bakıldığında da en zayıf bağın İYİ Parti seçmeninde olduğu görülüyor. İYİ Parti seçmeninin %45’i, partisi ile bağlarının güçlü ya da çok güçlü olduğunu söylerken, bu oran diğer partilerde %55’e kadar yükseliyor. En sadık seçmen grubuna sahip partinin ise HDP olduğu görülüyor. İYİ PARTİ SEÇMENİ HDP’YE EN UZAK, CHP’YE EN YAKIN HİSSEDİYOR. AK PARTİ VE MHP’YE OLDUKÇA MESAFELİLER Seçmenlere partilerin görüşlerine olan mesafesi sorulduğunda da İYİ Parti seçmeninin CHP’ye yakınlığı göze çarpıyor. İYİ Parti seçmeninin %82’sinin AK Partinin savunduğu görüşlere, %68’inin ise MHP’nin savunduklarına mesafeli olduğu görülüyor. CHP’ye mesafeli olanların oranı ise %47’ye düşüyor. İYİ Parti seçmeni CHP’nin görüşlerine tüm diğer partilerden daha yakın bir profil sergiliyor. İYİ PARTİ SEÇMENİ HER İKİLEMDE CHP’Yİ TERCİH EDİYOR, AK PARTİ’Yİ TERCİH ORANI EN DÜŞÜK OLAN TEAM araştırmasında İYİ Parti seçmenine iki parti arasında kalması halindeki muhtemel tutumu da soruldu. Bu soruya alınan yanıtların da önceki sonuçlarla tutarlı bir resim ürettiği görülüyor. AK Parti ile CHP arasında kalması halinde %61’i CHP’yi tercih ederken sadece %9’u AK Partiyi tercih ediyor. MHP-CHP senaryosunda ortaya çıkan sonuç ise daha da çarpıcı. %57 CHP derken MHP diyenlerin oranı %21’de kalıyor. İYİP seçmeni AK Parti-MHP ikileminde ise sadece %29’a %10 ile sırasıyla MHP ve AK Parti diyor İYİ PARTİ SEÇMENİ KİMLİK EKSENLİ TERCİHLERİNDE CHP İLE MHP ARASINDA KONUMLANIYOR 90’ların ortasından bu yana, özellikle de 2000’lerin başından beri yapılan seçimler ve seçim araştırmaları Türkiye seçmeninin kimlik eksenli tercihlere yöneldiğini gösteriyor. Buna göre AK Parti muhafazakâr-dindar seçmene, CHP laik/seküler seçmene, MHP milliyetçi Türk seçmene, HDP ise Kürt seçmene seslenebiliyor. Seçmenlere partiler tarafından en sık ifade edilen kimliklerin hangilerine daha yakın olduğuna baktığımızda da bu durum doğrulanıyor. AK Parti seçmeninin çoğunluğu kendini Müslüman, dindar ve muhafazakâr tanımlarken, CHP seçmeni Atatürkçü, laik ve sosyal demokrat tanımlıyor. MHP-İYİ Parti arasında varsayılan yakınlığın ise o kadar da belirgin ve sabit olmadığı görülüyor. MHP seçmeni kendini Müslüman, ülkücü ve milliyetçi olarak tanımlarken, İYİ Parti seçmeninde kendini ülkücü tanımlayanların oranı MHP’dekilerin yarısı kadar. İYİ PARTİ SEÇMENİ DE CHP SEÇMENİ GİBİ DAHA KENTLİ, DAHA EĞİTİMLİ VE GELİR DÜZEYİ DAHA YÜKSEK BİR GRUP Tercihlerde ve kimliklerde ortaya çıkan CHP’yle benzeşme demografik profillerde de belirginleşiyor. İYİ Parti seçmenleri arasında kadınların oranı MHP’den daha yüksek. Öte yandan gelir düzeyi ve eğitim düzeyi olarak da İYİ Parti seçmenleri CHP seçmenleriyle benzerlik gösteriyor. Her iki parti de diğer bütün partilere kıyasla yüksek eğitimli seçmenlerden daha çok, alt sosyo ekonomik gruplardaki seçmenlerden daha az destek alıyor. Bu da İYİ Parti seçmeninin AK Parti ve MHP’den farklı olarak daha kentli, daha eğitimli ve daha yüksek gelirli seçmenlerden destek aldığını gösteriyor. YENİ PARTİ GİRİŞİMLERİNİN OY ORANLARI HENÜZ ÖLÇÜLEBİLİR DEĞİL! AK Parti’deki gerileme ile aynı oranda olmasa da Erdoğan’a bağlılık da düşüyor. Ada Araştırma sonuçlarına göre Erdoğan’ın önümüzdeki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde alabileceği potansiyel oy %39,1. TEAM’in Haziran verilerine göre, Erdoğan’ın itibarı %41’de kalıyor. Bir başka veri de benzer nitelikte: Metropoll araştırmanın sonuçlarına göre Erdoğan’a görev onayı verenlerin oranı 2018 Ağustos’ta %53,1 iken, 2019 Ağustos’ta %44,0’e geriledi. Metropoll’e göre en büyük değişim MHP seçmeninde. Bir yıl önce MHP seçmeninde %84,1 olan Erdoğan desteği, %36,3’e gerilemiş durumda. Benzer şekilde PİAR araştırma sonuçlarına göre de MHP’lilerin %35,9’u bugün Cumhurbaşkanlığı seçimi olsa Erdoğan’a kesinlikle oy vermezdim derken, yalnızca yalnız %32,1’i kesinlikle oy verirdim diyor. Henüz partiler kurulup, kamuoyunda tanınmadan yeni parti girişimlerine verilen desteği saptamak oldukça zor. Bu aşamada ölçülebilecek olan, mevcut partilerdeki memnuniyetsiz seçmenlerin oranlarını ve bunların kurulması muhtemel yeni partilerle ilgilenme potansiyellerini saptamak. Öncelikle, merkezde/merkez sağda yeni bir partiye ihtiyaç var mı türünde sorulara sadece partilerinden rahatsız olanlar değil, parti çeşitliliğinin kendileri açısından daha iyi olacağına inananlar da “evet ihtiyaç var” yanıtını veriyor. Örneğin TEAM’in Haziran’da yaptığı araştırmaya göre İYİ Partililerin %42,5’i yeni bir partiye ihtiyaç var diyor. Ancak, bu seçmenlerin hepsinin partisinden rahatsız olduğunu söylemek mümkün değil, zira muhalefet partilerinin partilerinden memnuniyetsiz seçmenleri yeni parti girişimlerine AK Parti’yi geriletecek bir faktör olması temennisiyle de destek verebiliyor. Öte yandan, AK Partililerin ve MHP’lilerin bu ihtiyacı dillendirmesi yeni parti girişimleri ile daha doğrudan ilişkili olarak okunabilir. AK Partililerin %16,5’i, MHP’nin ise %27,1’i, yeni partilere ihtiyaç olduğunu düşünüyor. Bu toplamda %10’luk bir seçmen dilimine denk düşüyor. Bu hesaba göre 2018’de %53,6 olan cumhur ittifakı, %43 civarına gerileyebilir. Bunun ne kadarının yeni partilere gideceği ve yeni partilerin bu potansiyelin üstüne ne kadar çıkabileceği ancak partiler kurulduktan ve kamuoyunda tanındıktan sonra ölçülebilir. OY VERMEYİ DÜŞÜNEN SEÇMEN KESİN OY VERECEK GİBİ HESAPLANIYOR TEAM’in Haziran verilerine göre bu oranlara daha detaylı bakıldığında Davutoğlu’na oy vermeyi kesinlikle düşünürüm diyenler %2,1, Babacan’a ise %2,3. Kesişimleri hesap edersek, ikisinden birine kesinlikle veririm diyenlerin oranı ise %3,6. Bir başka deyişle henüz bu konuda netleşmiş seçmen oranı en fazla %3,6. Oy vermeyi düşünürdüm diyenleri de eklersek, ki bu kişilerin oy vereceğinin garantisi olmadığı unutulmamalı, oranlar %7,0 ve %7,1 oluyor. Bu oran ikisine de işaret edenler gözetildiğinde %10,7. Yani yeni parti girişimlerinin mevcut potansiyeli de toplamda %11’i buluyor. Kuşkusuz yeni partilere yönelimin sadece Cumhur İttifakından olmadığını da gözetmek gerekiyor, zira yeni partilere oy veririm diyen seçmenler sadece AK Parti ve MHP’li seçmenler değil. CHP, İYİ Parti ve HDP seçmenlerinde de yeni partilere oy verebilirim diyenler var. Bu seçmenlerin bir kısmı gerçekten ilgilendiği için, bir kısmı da yeni partilerin kurulmasından duyduğu memnuniyetle destek amaçlı olarak “yeni partilere oy veririm” diyebiliyor.