Geri dönüşüm yetersiz, atık ithalatı şeffaflık sorunu yaratıyor
Türkiye plastik üretiminde dünyanın en büyük yedinci ülkesi konumunda. Ancak geri dönüşüm oranları düşük seviyelerde kalırken, plastik atık ithalatına dair veriler de soru işaretleri doğuruyor.
Türk Plastik Sanayicileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı (PAGEV) verilerine göre Türkiye, 2024 yılında 9,9 milyon ton plastik mamul üretti. Bu rakam, 2023’e göre yüzde 8,8’lik bir artışı temsil ediyor. Aynı dönemde Türkiye nüfusu yalnızca yüzde 0,34 artarken, plastik üretiminin nüfusa kıyasla 25 kat fazla büyümesi dikkat çekiyor.
Üretilen plastiğin yaklaşık yüzde 40’ı ambalaj, yüzde 22’si ise inşaat sektöründe kullanılıyor. Otomotiv, elektronik, tekstil ve tarım sektörleri de plastik tüketiminde önemli paya sahip.
Plastik üretimi artıyor, atık da büyüyor
Bu üretim artışıyla birlikte atık miktarları da yükseliyor. Türkiye’de yılda ortalama 5,6 milyon ton plastik atık oluşuyor. Bu, kişi başına yıllık 65 kilogramdan fazla plastik atık anlamına geliyor.
PAGEV’in verilerine göre Türkiye genelindeki atıkların geri dönüşüm oranı yüzde 34,9 iken, plastik özelinde bu oran yalnızca yüzde 20 seviyesinde kalıyor.
İthalatta veriler uyuşmuyor
Yetersiz geri dönüşüm altyapısı, Türkiye’yi aynı zamanda plastik atık ithalatçısı haline getiriyor. 2023’te Türkiye, 456 bin ton plastik atık ithal ettiğini beyan etti. Ancak Eurostat ve Birleşmiş Milletler Comtrade verileri, bu rakamın aslında 660 bin ton olduğunu gösteriyor.
Aradaki 200 bin tonluk fark, atık yönetim süreçlerinin şeffaflığı konusunda ciddi endişelere neden oluyor. Türkiye’ye en fazla atık gönderen ülkeler sırasıyla İngiltere (141 bin ton), Almanya (87 bin ton), Belçika (74 bin ton), İtalya ve Hollanda.
Küresel tablo da endişe verici
Dünya genelinde de benzer bir eğilim var. 2023’te küresel plastik üretimi 413 milyon tona ulaştı. Bu, 1970’lere göre neredeyse 8 katlık bir artış anlamına geliyor. Aynı dönemde plastik üretimindeki artış, dünya nüfusu artışının dört katına çıktı.
Uluslararası Kıyı Temizliği raporuna göre 2023 yılında gönüllüler, dünya genelinde 3,6 milyon kilogram çöp topladı. En yaygın bulunan atıklar arasında sigara izmaritleri ve plastik şişeler öne çıkıyor. Toplamda 14 milyonun üzerinde çöp, deniz ve kıyılardan çıkarıldı.
“Sadece geri dönüşüm değil, üretim de azalmalı”
Uzmanlar, plastik kirliliğiyle mücadelede yalnızca geri dönüşüme güvenmenin yetersiz kaldığı görüşünde. Greenpeace gibi çevre örgütleri, krizin çözümünün üretim ve tüketimin azaltılmasından geçtiğini savunuyor.
Türkiye’nin plastik üretimindeki hızlı artışı, geri dönüşüm kapasitesinin düşüklüğü ve ithalat politikalarıyla birlikte değerlendirildiğinde, daha bütüncül ve sürdürülebilir bir atık yönetim sistemine duyulan ihtiyacı gözler önüne seriyor.