Afganistan’da Taliban’ın 15 Ağustos 2021’de iktidarı ele geçirmesinin üstünden 4 yılı aşkın bir zaman geçti. Türkiye’de Diyanet’in hutbeleriyle kadınların tüm hakları hedef alınırken Afganistan’da son 4 yılda yaşananlar meselenin nereye varabileceğini de gösteriyor. Geçtiğimiz günlerde Eski AKP milletvekili, Yeni Şafak yazarı Yasin Aktay ise “Afganistan dünya cenneti bir yer” dedi.
SESLERİ BİLE YASAK
Afganistan’da dört yıldır yaşananlar kadınlar ve çocuklar için laikliğin ne kadar elzem olduğunun bir göstergesi. Taliban’ın yönetimi ele geçirmesinin ardından kadınlar ve kız çocukları yaşamsal tüm haklarını kaybetme noktasına geldi. Kadınlar, 70’ten fazla kararnameyle evlere hapsedildi, eğitimden koparıldı ve yoksulluğa itildi. Dünya ülkelerinin suskun kaldığı bu gerici rejim gittikçe baskıyı artırıyor. Kadınların toplum içinde sesinin duyulması dahi yasaklandı.
CESURCA DİRENİYORUZ
Tüm bu yaşananlara karşı direnmekten vazgeçmeyen Afganistan Kadın Deklarasyonu’ndan kadınlar BirGün’e konuştu.
15 Ağustos Afganistan'da kara bir gün olduğunu belirten kadınlar, “Afgan kadınları, özgürlükleri ve hakları için cesurca direnmeye devam ediyor ve dünyayı baskıya karşı kendileriyle dayanışmaya çağırıyor. Lütfen onları duyun ve yanlarında durun” dedi.
4 yıl boyunca tüm haklarımızı kaybettik diyen kadınlar, “İş, eğitim, serbestçe sokakta dolaşmak, insan hakları. Hepsi elimizden alındı. Afgan kadınlarının hikayesi çok üzücü ve dinlemesi zor. Gittikçe umutsuzluğa sürükleniyoruz” ifadelerini kullandı.
Dünya liderleri Afganistan’da yaşananlar bir korku filmi izler gibi seyrediyor diyerek tepki gösteren kadınlar, “Bu bir film değil, gerçek hayat. Yok edilen Afgan kadınların ve kız çocuklarının hayatı. Lütfen harekete geçin. Afgan kadınlarının gerçek bir dayanışmaya ihtiyacı var” dedi. Taliban'ın Afgan kadınlarını sistematik olarak yok etmesinin insanlığa karşı bir suç olduğunu vurgulayan kadınlar tüm dünyanın çok geç olmadan tepki vermesi gerektiğini söyledi.
SAĞIR EDİCİ SESSİZLİK
Umutsuzluğa karşı direnç gösterdiklerini kaydeden kadınlar sözlerine şöyle devam etti: “Afgan kadınları, gizli okullar, protestolar ve çevrimiçi aktivizm yoluyla direnişlerini sürdürüyor. Cesaretleri sınırsız, ancak mücadeleleri uluslararası toplumun sağır edici sessizliğiyle karşı karşıya. Afgan çocukları ve kadınları, 4 yıldır Taliban'a karşı korkusuzca mücadele ediyor. Büyük kişisel riskler alarak protesto ediyor, örgütleniyor ve savunuculuk yapıyor. Direnişimiz uluslararası hukuku yeniden şekillendiriyor, dünya liderlerini etkiliyor ve cinsiyet ayrımcılığını insanlığa karşı bir suç olarak yasallaştırmak için ivme kazanıyor.”
∗∗∗
VERİLER VAHAMETİ GÖZLER ÖNÜNE SERDİ
Taliban’ın kadınları tamamen özel alanlara hapseden bir toplum düzeni inşa etme hedefine her zamankinden daha yakın olduğunu belirten UN Women, "Bu süreçte, kadınların hareket özgürlüğü ciddi şekilde kısıtlandı. Kadınların yanlarında bir erkek akraba olmadan sokağa çıkmaları engellendi" dedi.
BM Afganistan Yardım Misyonu’nun (UNAMA) son raporuna göre, özel işletmeler ve sağlık merkezleri, bir erkek ile gelmeyen kadınlara hizmet vermemeleri konusunda uyarıldı. Bazı bölgelerde çarşaf giyme zorunluluğu sıkı şekilde uygulanırken, kurala uymayan kadınlar kamuya açık alanlardan men ediliyor.
Kadınların kamusal alandaki tüm hareketleri kısıtlanırken eğitim hakkına da darbe vuruldu. Taliban ortaöğretim ve yükseköğretimi tamamen yasakladı. Bu durum, kadınların diploma almalarını, meslek edinmelerini ve istihdama katılmalarını imkânsız hâle getirdi.
Son verilere göre Afgan kadınlarının yüzde 78’i eğitimde de istihdamda da bulunmuyor. Herhangi bir mesleki eğitim programında da yer almıyor.
ÖLÜM ORANI ARTACAK
Kadınların eğitim alması yasaklandığı için kadın doktorlar da yetişemiyor. Birçok bölgede kadınların erkek doktorlardan tedavi alması da yasak. UN Women, bu kısıtlamaların anne ölüm oranını 2026’ya kadar yüzde 50 artıracağı uyarısında bulunuyor.
Raporda ayrıca çocuk yaşta evliliklerin arttığı, hem ev içinde hem de ev dışında şiddete daha fazla maruz bırakıldığı belirtildi. Bazı zorla evlendirme vakalarının bizzat Taliban yetkililerince uygulandığı veya onaylandığının altı çizildi.
Afganistan’da sadece kamusal alanda değil, ev içinde de kadınlar yok sayılıyor. Kadınların yüzde 62’si, ev içi kararlara dahi katılamadığını söylüyor. Medya organlarının kapanması ve sosyal medyanın sıkı takibi, ifade özgürlüğünü daha da daraltıyor
Afgan kadınlar ise yalnızlığa mahkûm edildiklerini söylüyor. Göstermelik hamleler yapılsa da yaptırımlar yetersiz. 2025 başında Taliban lideri Hibatullah Akhundzada ve Baş Yargıç Abdul Hakim Haqqani hakkında kadın ve kız çocuklarına yönelik sistematik insanlık suçları nedeniyle tutuklama emri çıkarılsa da hak savunucuları bunun yeterli olmadığını belirtiyor.
BM Özel Raportörü kadınların haklarının yasal ve yargısal sistem aracılığıyla sistematik ve kurumsal şekilde baskı altına alındığı vurguluyor. Amnesty International, yaşanan dört yıla dair “ Kadınlar için adalet değil; korku ve teslimiyet kalmıştır” diyor. Ayrıca UNESCO ve UNAMA gibi kurumlar; eğitim, hareket, sağlık ve kamusal alan haklarında eriyen bir durum tespit ettiklerini belirtiyor.
∗∗∗
KADINLAR 4 YILDA NELER KAYBETTİ
EĞITİM HAKKI
• Kız çocuklarının 6. sınıftan sonra sonra okula gitmesi yasaklandı.
• Kadınların üniversiteye gitmesi yasaklandı.
• Kız çocuklarının %80’inin fazlası ortaokula veya yükseköğretime erişemiyor. 2026’da çocuk yaşta gebelik oranını %45, annenin ölüm riskini %50 artıracağı ön görülüyor.
ÇALIŞMA HAKKI
• Kadınların kamu, medya, STK ve Birleşmiş Milletler kurumlarında çalışması yasaklandı. İstifaya zorlandılar.
• Güzellik salonları kapatıldı, kadınlar için kamuya açık alanlar yok edildi.
• Hemşirelik ve ebe eğitimi de dahil olmak üzere sağlık eğitimi kadınlara yasaklandı. Kadın hastaların sağlığa erişimini daha da zorlaştırdı.
KAMUSAL HAYAT
• Sosyal alanlar kadınlara kapatıldı ya da erişim ağır kısıtlamalara bağlandı.
• Kadınların tüm bedenlerini örtmesi ve erkek refakati zorunluluğu getirildi.
• Kadınların kamusal alanda konuşmaları, okumaları, seslerini duyurması yasaklandı. Kadın salonlarının vitrinindeki kadın mankenler bile tamamen örtülmek zorunda bırakıldı.
ADALET HAKKI
• Taliban yargı sistemini yeniden biçimlendirdi. Kadın hâkim, savcı veya avukatların çoğu ya istifa etti ya da sürgün edildi. Kadın koruma mekanizmaları (Aile Mahkemeleri, kadın savunma birimleri vb.) kapatıldı.
• Kırbaç, taşlanarak ölme gibi insanlık dışı cezalar yeniden uygulamaya konuldu. Yasalar keyfi, örtük ve yerel yorumlara bağlı hale geldi.
