Orhan Pamuk’un ilk romanı Cevdet Bey ve Oğulları, yalnızca bir aile hikâyesi değil; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan bir zihniyet dönüşümünün de edebi bir kaydı. Üç kuşak boyunca süren anlatı, Türkiye’de burjuvazinin doğuşunu, modernleşmenin sancılarını ve “aydın” olma hâlinin yarattığı iç çatışmaları sakin ama derinlikli bir dille ele alıyor.
Sessiz Bir Kurucu: Cevdet Bey
Romanın merkezinde yer alan Cevdet Bey, büyük idealleri olmayan ama düzenli, çalışkan ve temkinli bir Osmanlı tüccarıdır. Onun hayali devrim yapmak değil, ayakta kalmaktır. Pamuk, Cevdet Bey üzerinden Türkiye’de sermaye birikiminin nasıl politik iddiadan arındırılmış, uyumlu ve itaatkâr bir karakterle şekillendiğini gösteriyor. Bu yönüyle Cevdet Bey, erken Cumhuriyet burjuvazisinin prototipi olarak öne çıkıyor.
Oğullar ve Bölünmüş Zamanlar
Roman ilerledikçe sahne oğullara ve torunlara geçiyor. Refik’in aydın olma çabası, entelektüel tatminsizliği ve sürekli “başka bir hayat” arayışı; modernleşmenin bireyde yarattığı kırılmanın simgesi haline geliyor. Kuşaklar arasındaki çatışma, yalnızca yaş farkından değil; dünyayı algılama biçimlerinin köklü biçimde ayrışmasından da kaynaklanıyor. Gelenekle modernlik, ticaretle düşünce, uyumla itiraz arasındaki gerilim romanın temel eksenini oluşturuyor.
Gündelik Hayatın Tarihi
Cevdet Bey ve Oğulları, büyük tarihsel olayları arka plana alıyor ve esas gücünü gündelik hayattan devşiriyor. Sofralar, ev içi konuşmalar, evlilikler, dost meclisleri ve suskunluklar… Pamuk, Türkiye’nin modernleşme hikâyesini resmî anlatıların dışına çıkararak, sıradan hayatların içinden iletiyor okura. Bu tercih, romanı hem tarihsel hem de derinlemesine insani kılar.
Erken Dönem Pamuk Romanı, Klasik Bir Anlatı
Pamuk’un sonraki romanlarında gördüğümüz postmodern oyunlara bu romanda rastlayamıyoruz. Cevdet Bey ve Oğulları, daha çok 19. Yüzyıl realist roman geleneğine yaslanan, zaman zaman Tanpınar ve Yakup Kadri’yi hatırlatan bir yapıdaki eserleri hatırlatıyor okuyucuya. Ancak bu “klasik” ton, romanın gücünü zayıflatmıyor; aksine Türkiye toplumunun yavaş ve katmanlı dönüşümünü anlatmak için bilinçli bir tercihe dönüştürüyor.
Sonuç: Sessiz Bir Değişimin Romanı
Cevdet Bey ve Oğulları, gürültülü devrimlerin değil, sessiz uyumların ve içe atılmış hayal kırıklıklarının romanıdır. Türkiye’nin burjuvalaşma sürecini ne yücelten ne de mahkûm eden Pamuk, okuru şu soruyla baş başa bırakıyor: Değişim, gerçekten ilerleme midir; yoksa yalnızca başka bir düzene uyum biçimi mi?
