Artık sadece yazdıklarımızı anlayıp yanıt vermekle kalmayan yapay zekâ sistemleri, kendi kararlarını verip bizim yerimize harekete geçebiliyor.
Ajan yapay zeka nedir?
“Ajan” ya da “etken yapay zekâ”, yalnızca komutlara tepki veren sistemlerden farklı olarak kendi hedeflerini planlayabilen, çevresini algılayıp analiz edebilen ve karar alarak aksiyon alabilen sistemlerdir. İngilizce’de “agentic AI” olarak geçen bu kavram, psikolojide bireylerin çevrelerini şekillendirme gücünü anlatan “etkenlik” kuramından gelir.
İlk tohumları Alan Turing’in zekâ testleriyle, Norbert Wiener’in sibernetik kuramlarıyla atılan bu kavram, 1990’larda somutlaştı. Günümüzde ise üretken yapay zekâdan evrilerek karşımıza çıkıyor.
Üretkenden etkene: Geçişin hikâyesi
2022’de ChatGPT-3, çok adımlı muhakeme yeteneğinden yoksundu. Ancak Google Brain’in geliştirdiği “step-by-step” açıklama teknikleriyle yapay zekâya akıl yürütme becerileri kazandırıldı.
Sonra ReAct (Reasoning + Acting) modeli geldi. Bu modeller düşünürken aynı zamanda harekete geçebilen ilk sistemlerdi. 2023’te GPT-4 ile birlikte bu sistemler kamuoyuna daha yaygın ulaştı. 2025 yazında ise bu alanda adeta bir patlama yaşandı.
Ajan yapay zekalar neler yapabilir?
IBM’e göre ajan yapay zekâlar şu yeteneklere sahiptir:
Karar verme: Önceden belirlenen hedeflere göre değerlendirme yaparak hareket eder.
Problem çözme: Dört adımda işler: algılar, düşünür, harekete geçer ve öğrenir.
Özerklik: Karmaşık görevleri minimum insan müdahalesiyle çözer.
Gerçek zamanlı etkileşim: Çevresini sürekli analiz eder, kararlarını günceller.
Planlama: Çok adımlı görevleri stratejik biçimde planlar ve yürütür.
Bu sistemler bir ofis asistanı gibi takviminizi organize edebilir, veri analizleri yapıp PowerPoint raporlar hazırlayabilir, ekip toplantıları ayarlayabilir ya da sinema bileti alabilir. Günlük yaşam ve iş süreçleri otomatikleşiyor.
Kim ne yapıyor? Büyük oyuncular ve yaklaşımları
OpenAI: GPT-4 Agent modeli ile kod yazma, dosya okuma, araç çağırma, sipariş verme gibi esnek görevlerde öne çıkıyor.
Google: Gemini 1.5 ile Gmail, Takvim, Drive gibi hizmetlere derin entegrasyon sağlıyor.
Microsoft: Copilot, Office uygulamalarında kurumsal iş akışlarını otomatikleştiriyor.
Anthropic: Etik odaklı yaklaşımıyla dikkat çekerken, MCP (Model Context Protocol) adını verdiği yeni protokol ile tüm sistemleri bağlayan bir altyapı sunuyor.
Perplexity AI: Arama ve araştırmaya odaklanıyor. Yeni tarayıcı Comet, yapay zekâyı sekmelerdeki içeriklere ve görev yönetimine entegre ediyor.
MCP: Yapay zekânın evrensel bağlantı kablosu
Anthropic’in geliştirdiği MCP protokolü, yapay zekâların farklı sistemlerle kolayca entegre olmasını sağlıyor. USB-C gibi düşünebilirsiniz: Verilere erişim, araç kullanımı, entegrasyon gibi işlemler artık daha kolay. Bir yapay zekâ, MCP sayesinde HR sisteminden izinleri, satış veritabanından raporları çekip yöneticinize sunabilir.
Arama motorlarının sonu mu?
Perplexity, geleneksel arama motorlarını sorgulatıyor. Tarayıcıları araştırmacı gibi davranmaya teşvik eden Comet, içerik özetleme, görev tamamlama, e-posta gönderme ve sosyal medya yönetimi gibi alanlarda aktif rol alıyor. Bu sistemler, arama motorlarından daha fazlasını vadediyor.
İşsizliğe yeni bir boyut mu?
Perplexity CEO’su, “Bir haftalık işi bir komutla yapabilir hale geldik” diyor. Özellikle insan kaynakları, müşteri ilişkileri, asistanlık gibi işlerin otomasyonu çok yakında başlayabilir.
Google yöneticileri ise 2028’e kadar kurumsal yazılımların üçte birinin ajan yapay zekâya entegre olacağını, işlerin yüzde 15’inin bu sistemlere devredileceğini öngörüyor.
Riskler ve tehditler
Bütün bu ilerlemelere rağmen, ajan yapay zekâ ciddi güvenlik ve etik sorunları da beraberinde getiriyor:
Halüsinasyonlar: Yapay zekânın gerçek dışı bilgiler üretmesi hâlâ sorun.
Veri güvenliği: Geniş sistemlere erişim, hassas bilgileri açığa çıkarabilir.
Prompt injection saldırıları: Kullanıcı farkında olmadan özel verilerini sızdırabilir.
Gizlilik ihlali: Davranışlarımız analiz edilirken duygusal veya kişisel bilgiler çıkarılabilir.
Gelecekte yapay zekâların güçlü ama güvenilir olabilmesi için bu sorunlara karşı şeffaflık, kontrol mekanizmaları ve etik ilkeler büyük önem taşıyacak.
