İnsan haklarındaki küresel gerileme her geçen yıl daha da derinleşiyor. Uluslararası Af Örgütü, bu kapsamda hazırladığı “2024-25 Dünyada İnsan Haklarının Durumu” raporunu İstanbul Beyoğlu’nda düzenlediği bir basın toplantısıyla kamuoyuna duyurdu.
150 ülkeyi kapsayan rapora göre, 2024 yılı İsrail’in Gazze’deki soykırımının canlı izlendiği bir yıl oldu. Avrupa ve Orta Asya’da din ve inanç özgürlüğü gerilerken, Afrika’da çatışmalar ve kıtlık milyonlarca insanı göçe zorladı. ‘Trump etkisi’ ise yıkıcı eğilimleri daha da hızlandırdı.
Af Örgütü'nün raporu, insan haklarının küresel ölçekte ciddi bir krizle karşı karşıya olduğunu ortaya koydu. Tüm bu olumsuzluklara rağmen olumlu gelişmelerin de yaşandığını belirten Af Örgütü’nün Kampanyalar Koordinatörü Deniz Akdeniz Belovacıklı, hak ihlallerine karşı milyonlarca insanın sesini yükselttiğini ifade etti.
'Hükümetler uluslararası adalet tesis edebilir'
Silahlı çatışma bağlamındaki ihlallerden muhalefetin bastırılmasına, ekonomi ve iklim kaynaklı adaletsizlikten yapay zekâ ve yeni teknolojilerin yarattığı insan hakları ihlallerine kadar birçok konunun ele alındığı raporun küresel bulgularını, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Direktörü Ruhat Sena Akşener paylaştı.
Akşener, “Otoriter uygulamaların yükselişi ve uluslararası hukukun yok edilişi kaçınılmaz değil. İnsanlar, insan haklarına yönelik saldırılara direniyor ve direnmeye devam edecek. Hükümetler uluslararası adaleti tesis edebilir ve etmeye devam etmelidir” dedi.
Başdaş ayrıca, yerel seçimlerde bazı bölgelerde resmi seçim sonuçlarına uyulmaması ve birçok il ile ilçede seçilmiş belediye başkanlarının görevden alınarak kayyımlar atanması sonrası gerçekleşen protestolara da dikkat çekti.
Yürütmenin yargıya müdahalesi arttı
Türkiye’ye ilişkin rapor bulguları arasında diğer öne çıkanlar şöyle:
- İnsanlar sosyal medya da dahil çeşitli ortamlarda ifade ve örgütlenme özgürlüğü haklarını kullandıkları için “terör” veya “aşırılık yanlılığı” gibi suçlarla suçlanarak, adil olmayan yargılamaların ardından mahkûm edildi ve hapis cezasına çarptırıldı.
- Yürütmenin yargıya müdahalesi arttı. Bağlayıcı Anayasa Mahkemesi kararları içtihada rağmen göz ardı edildi. Birçok simgesel davada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları uygulanmadı.
Başdaş, AYM ve AİHM kararlarının uygulanmamasına örnek olarak Osman Kavala, Can Atalay, Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ gibi isimlerin halen cezaevinde tutulmasını gösterdi.
“2025’te gerileme artacak”
Raporda, ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk 100 günlük iktidarıyla ilgili değerlendirmelere de yer verildi. “Trump etkisi”nin yıkıcı eğilimleri hızlandırdığı, güçlü devletlerin kurallara dayalı uluslararası sistemi kasıtlı olarak zayıflattığı ve çözüm üretmeyi engellediği vurgulandı. Ayrıca, bu eğilimlerin 2025 ve sonrasında daha da ciddi gerilemelere yol açabileceği belirtildi.
Filistin’deki soykırım belgelendi
İnsan haklarının küresel bir krizde olduğuna dikkat çekilen raporda, özetle şu tespitler yer aldı:
- Dünya genelinde otoriter uygulamalar ilerledi ve muhalefete yönelik art niyetli baskılar arttı.
- 2024 sonu itibariyle, İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik aralıksız saldırılarında en az 45 bin 500 kişi öldürüldü, 108 bin 300 kişi yaralandı. Uluslararası Af Örgütü, İsrail’in soykırım yaptığını belgelerle kanıtladı.
- Irak, Lübnan, Suriye ve Yemen de İsrail’in hedefindeydi.
- İran ve İsrail ilk kez açıkça birbirlerinin topraklarına doğrudan saldırılar başlattı.
- 8 Aralık'ta Suriye Devlet Başkanı Esad yönetimi sona erdi.
- Sudan, 11 milyondan fazla kişiyle dünyanın en büyük yerinden edilme krizini yaşadı.
- Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, 2024’e egemen oldu ve bölge, insan haklarındaki küresel gerilemede başı çekti. Sivil kayıplar 2023 yılına kıyasla daha yüksekti.
